دیوژنی ها: از شلختگی تا آشغال جمع کنی؛ عادت یا اختلال!

علی علیزاده – پیام آرات| از کودکی تا امروز در میان افراد پیرامونمان قطعاً با انسانهایی مواجه شده ایم که رفتار و خُلق و خوی آنها با افراد عادی متفاوت بوده است. این تفاوت شاید نچندان برای ما* قابل هضم بوده چون تصور می کنیم رفتار آنها غیر عادی است و اگر ما بودیم مثلاً این کار را انجام نمی دادیم و یا آنها چرا اینطوری رفتار می کنند و چگونه تحمل زندگی در چنین شرایطی را دارند؟!
یکی از این رفتارها همون دسته اخلاقهایی هست که از سوی بزرگسالانمان بارها و بارها مشاهده شده است. مادر مادر بزرگ و یا دایی و عمه و عمو، زن همسایه و پیرمرد سرایدار و … رفتارهایی از جمله شلختگی و عدم اهمیت به تمیزی و مرتب بودن تا احتکار وسایل بدرد نخور و به اصطلاح آشغال جمع کنی.
بارها آنها را بخاطر این رفتار و علاقمندی به زندگی در چنین شرایطی و عدم گذشت از زباله ها و وسایل داغون و جمع آوری بطری ها و سطل ها و مواد غذایی تاریخ گذشته نکوهش کردیم و قضاوت!

اما بیشتر اطرافیان چنین انسانهایی با این خصوصیت کمتر تصور می کنند که این رفتار و علاقمندی ها غیر ارادی است و ریشه در یک اختلال عمیق دارد.

این خُلق و خو یکی از اختلالات روانی نادر اما جدی است که معمولاً در افراد با سن بالا مشاهده می‌شود. این اختلال با ویژگی‌هایی نظیر کناره گیری اجتماعی، کم یا بی‌توجهی به بهداشت شخصی، احتکار و انبار کردن وسایل غیرضروری و امتناع از دریافت کمک دیگران شناخته می‌شود. بطوریکه وقتی می خواهیم به آنها در پیدا کردن مسیر عادی زندگی و درمانشان کمک کنیم، نه تنها برافروخته می شوند بلکه در بیشتر مواقع خود را سالم دانسته و از این دخالت رنج می برند!

نام این اختلال یا بهتر بگوییم سندروم از فیلسوف یونانی دیوژن گرفته شده که به سادگی و بی‌نیازی افراطی مشهور بود، اما برخلاف باور عمومی، این اختلال هیچ ارتباط مستقیمی با فلسفه او ندارد!

اختلال دیوژن (Diogenes Syndrome) یک وضعیت روانی است که در توده جمعیتی کمتر دیده می شود اما خانواده ای نیست که در میان آنها، یک نفر به این اختلال دچار نباشد! این سندرم را باید جدی بگیریم و در درمان آن کوشا بوده و تلاش کنیم به افراد آسیب دیده از طریق علمی و معرفی به مشاور، روان شناس و روانپزشک یاری برسانیم.

همانطور که گفته شد نام این اختلال از فیلسوف یونانی دیوژن سینوپی گرفته شده است که به زندگی ساده و بی‌نیاز از تجملات شهرت داشت. با این حال، برخلاف فلسفه مینیمالیستی دیوژن، افراد مبتلا به این سندروم معمولاً در وضعیت بهداشتی غیرعادی زندگی می‌کنند و وسایل زیادی را بدون دلیل خاصی جمع‌آوری می‌کنند.

علائم و ویژگی‌های اختلال

ویژگی‌های اصلی اختلال دیوژن شامل موارد زیر است:

1-بی‌توجهی شدید به بهداشت شخصی و محیط زندگی
2-عدم استحمام، پوشیدن لباس‌های کثیف، و بی‌توجهی به نظافت محیط اطراف
3-احتکار وسایل غیرضروری (Hoarding Behavior)جمع‌آوری اشیای بی‌مصرف و ناتوانی در دور ریختن آنها به بهانه های مختلف از جمله روزی بکار خواهد آمد! و یا روز مبادا!
4-انزوای اجتماعی و بی‌اعتمادی به دیگران: دوری کردن از ارتباط با خانواده، دوستان و حتی خدمات اجتماعی
5-عدم آگاهی از وضعیت خود و مقاومت در برابر کمک دیگران:افراد مبتلا معمولاً وضعیت خود را عادی می‌پندارند و کمک را رد می‌کنند و در بیشتر اوقات افراد پیرامون خودرا به عدم درک سلامت خودشان و حتی عادی بودن رفتارشان متهم می سازند!
6-رفتارهای پارانوئید یا نامنظم:بی‌اعتمادی به دیگران، سوءظن نسبت به اطرافیان، یا پرخاشگری در برابر کمک‌های خارجی

علل و عوامل خطر

اختلال دیوژن معمولاً نتیجه ترکیبی از عوامل روانی، اجتماعی و زیستی است. برخی از مهم‌ترین دلایل و عوامل خطر شامل:

1-اختلالات روانی مانند افسردگی، اسکیزوفرنی و زوال عقل
2-ضربه‌های روحی و فقدان‌های بزرگ (مانند مرگ عزیزان یا از دست دادن موقعیت اجتماعی)
3-انزوای اجتماعی و عدم حمایت خانوادگی یا اجتماعی
4-مشکلات عصبی‌شناختی مانند آسیب‌های مغزی یا اختلالات شناختی ناشی از کهولت سن

تشخیص و درمان

تشخیص این اختلال معمولاً از طریق ارزیابی‌های روانپزشکی و بررسی وضعیت زندگی فرد انجام می‌شود. با توجه به اینکه افراد مبتلا معمولاً در برابر درمان مقاومت می‌کنند، مداخله‌های درمانی باید با دقت و حساسیت بالا انجام شود. برخی از راهکارهای درمانی شامل:

رویکرد چندرشته‌ای
همکاری روانپزشکان، مددکاران اجتماعی و پزشکان برای ارزیابی و مدیریت وضعیت بیمار
درمان دارویی
در صورت وجود اختلالات زمینه‌ای مانند افسردگی یا اسکیزوفرنی، تجویز داروهای مناسب ضروری است
مداخلات رفتاری و روان‌درمانی
جلسات درمانی برای افزایش آگاهی فرد نسبت به وضعیت خود و تغییر رفتارهای ناسالم
مداخلات اجتماعی
ارائه خدمات حمایتی مانند مراقبت در خانه، کمک‌های دولتی و حمایت خانوادگی

اختلال دیوژن یک مشکل پیچیده است که نه‌تنها بر سلامت روان و جسمی فرد تأثیر می‌گذارد، بلکه مشکلات اجتماعی و بهداشتی گسترده‌ای ایجاد می‌کند. شناخت علائم و مداخله زودهنگام می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی این افراد کمک کند. حمایت خانواده، مداخله‌های درمانی مناسب و آگاهی عمومی درباره این اختلال نقش مهمی در مدیریت آن ایفا می‌کنند.

*(به عنوان افراد احتمالاً عادی از لحاظ سلامت روان)