نکاتی مهم برای پیشگیری و درمان چاقی در کودکان

به گزارش پایگاه خبری پیام آرات، طبق آمارهای همین سازمان در سراسر جهان در سال ۲۰۲۲ حدود ۳۷ میلیون کودک زیر ۵ سال و بیش از ۳۹۰ میلیون کودک و نوجوان ۵ تا ۱۹ ساله اضافه وزن داشتند. اضافه وزن در کودکان می‌تواند خطر ابتلا به دیابت، فشار خون بالا، کلسترول بالا، آپنه خواب (وقفه‌ی تنفسی در خواب)، بیماری کبد چرب و بیماری تخمدان پلی کیستیک در بزرگسالی را افزایش دهد. کارشناسان برای مبارزه با اضافه وزن در کودکان درمان‌های سریع و فشرده‌ای را توصیه می‌کنند. این درمان برای برخی از کودکان، ممکن است شامل داروهای کاهش وزن نیز باشد اما آیا مصرف داروهای کاهش وزن برای کودکان خوب است؟ برای یافتن پاسخ این سؤال در ادامه‌ی مطلب با ما همراه باشید.

عوارض چاقی در کودکان چیست؟

چاقی در کودکان و نوجوانان با داشتن BMI در صدک ۸۵ یا کمتر از صدک ۹۵ تعریف می‌شود. به عنوان مثال، اگر BMI یک پسر ۱۰ ساله ۲۱ (صدک ۸۵) باشد، اضافه وزن در نظر گرفته می‌شود در حالی که اگر BMI او ۲۳ (صدک ۹۵) باشد، چاق محسوب می‌شود. (BMI یک فرد با تقسیم وزن بدن بر حسب کیلوگرم بر مجذور قد بر حسب متر تخمین زده می‌شود.)

احتمال بروز مشکلات سلامتی در کودکان چاق بیشتر از کودکانی است که وزن مناسبی دارند. جدی‌ترین عوارض سلامتی اضافه وزن و چاقی عبارت‌اند از:

• دیابت: دیابت نوع ۲ زمانی رخ می‌دهد که بدن قادر به متابولیسم کامل گلوکز نباشد. دیابت می‌تواند باعث بیماری چشم، آسیب عصبی و اختلال در عملکرد کلیه شود. کودکان و بزرگسالان دارای اضافه وزن بیشتر در معرض ابتلا به دیابت نوع ۲ هستند.
• بیماری قلبی: کودکان چاق به دلیل کلسترول بالا و فشار خون بالا در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری قلبی هستند. ممکن است غذاهای غنی از چربی و نمک باعث افزایش سطح کلسترول و فشار خون شوند. بیماری قلبی می‌تواند منجر به حملات قلبی و سکته شود.
• آسم: التهاب راه‌های هوایی ریه باعث آسم می‌شود. چاقی شایع‌ترین بیماری همراه (زمانی که دو بیماری همزمان رخ می‌دهد) با آسم است.
• اختلالات خواب: کودکان و نوجوانان چاق ممکن است دارای اختلالات خواب مانند خروپف بیش از حد و آپنه خواب باشند. راه‌های هوایی این کودکان می‌تواند توسط وزن اضافی در ناحیه‌ی گردن مسدود شود.
• درد مفاصل: همچنین اضافه وزن می‌تواند باعث سفتی مفاصل، درد و محدودیت دامنه حرکتی در کودک شود. مشکلات مفصلی اغلب با کاهش وزن قابل درمان است.

درمان چاقی در کودکان

متخصصان، چاقی در کودکان را یک بیماری مزمن با علل پیچیده می‌دانند. دسترسی محدود به غذاهای مغذی، فعالیت بدنی ناکافی و مراقبت‌های بهداشتی ناکافی به عنوان عواملی که در این چالش سلامتی نقش دارند، شناسایی شده‌اند.

درمان اضافه وزن و چاقی برای کودکان گروه سنی ۱۲ سال و بالاتر، ترکیبی از روش‌ها از جمله داروهای کاهش وزن، رفتار درمانی و اصلاح شیوه‌ی زندگی در نظر گرفته می‌شود. هدف این رویکرد ارائه‌ی چارچوبی جامع برای مقابله با چاقی در نوجوانان است.

برای موارد چاقی شدید در کودکان ۱۳ ساله یا بالاتر جراحی کاهش وزن توصیه می‌شود. این امر نشان‌دهنده‌ی اهمیت رسیدگی به موارد چاقی شدید و مداخلات مناسب و به‌موقع برای کسب بهترین نتایج است.

به کودکان شش ساله و بالاتر توصیه می‌شود که تحت ارزیابی سالانه شاخص توده بدن (BMI) و مصاحبه‌های انگیزشی قرار گیرند. این رویکرد پیشگیرانه امکان ارزیابی و مداخله‌ی منظم را فراهم کرده و بر اهمیت تشخیص و مداخله‌ی زودهنگام تأکید می‌کند.

داروهای کاهش وزن برای کودکان؛ بله یا خیر؟

در سال ۲۰۲۳ که تا قبل از آن مصرف دارو برای کاهش وزن در کودکان توصیه نمی‌شد، آکادمی اطفال آمریکا (AAP) دستورالعمل‌های خود را در مورد درمان چاقی کودکان تغییر داد تا شامل استفاده از داروهای کاهش وزن برای کودکان ۱۲ سال یا بیشتر شود. همچنین غربالگری کودکان ۱۳ سال و بالاتر را برای جراحی چاقی توصیه کرد. این تغییرات اولین تغییراتی بود که طی ۱۵ سال گذشته به درمان ۱۴.۴ میلیون کودک و نوجوان آمریکایی مبتلا به چاقی مزمن پرداخت اما آیا مصرف داروهای کاهش وزن برای هر کودکی مناسب است؟ به گفته متخصصان پاسخ این سؤال ساده نیست.

برای بخش قابل توجهی از کودکان، اصلاحاتی در سبک زندگی می‌تواند همه چیز را متفاوت‌تر از قبل کند. داده‌ها نشان می‌دهد که تقریباً ۷۵ درصد از برنامه‌های درمانی فشرده‌ای که رفتار سالم و سبک زندگی مناسب را ترویج می‌کنند، منجر به بهبود معنی‌دار شاخص BMI در کودکان می‌شود. بااین‌حال، همچنان بدیهی است که به‌ویژه با توجه محدود بودن دسترسی و تعهد زمانی که این برنامه‌ها نیاز دارند تغییر سبک زندگی به تنهایی راه‌حلی برای همه‌ی موارد نیست.

از طرفی، برخی از کارشناسان نگران‌اند که داروهایی مانند Ozempic، Wegovy و Saxenda ممکن است راه‌حل درمانی مناسبی برای کاهش وزن کودکان نباشند. این عده بر این باورند که دریافت تأییدیه داروی کاهش وزن برای کودکان در سنین پایین خیلی زود است. به خصوص با توجه به اینکه مدت زیادی از توصیه‌ی AAP برای استفاده از این داروها در کودکان ۱۲ ساله و بالاتر نگذشته است. به‌علاوه، اثربخشی و ایمنی طولانی‌مدت این داروها در کودکان نامشخص است و برخی نگران تأثیر آن بر رشد کودک هستند زیرا داروهای کاهش وزن ممکن است بر دریافت کالری و انرژی کودکان تأثیر بگذارد.

با وجود این، کارشناسان دیگر خاطرنشان می‌کنند که در برخی موارد نیاز واقعی به داروهای کاهش وزن مناسب برای کودکان وجود دارد به خصوص زمانی که افزایش وزن، سلامت آن‌ها را به خطر انداخته و به نظر می‌رسد هیچ چیز دیگری کارساز نیست.

وزن کودک ممکن است در طول زمان به طور پیوسته افزایش یابد و پس از آن به طور ناگهانی با سرعتی که از رشد قد آن‌ها پیشی می‌گیرد، شتاب گرفته و باعث می‌شود که کودک در نمودار رشد، افزایش شدیدی را در وزن خود تجربه کند. برای این کودکان، کاهش وزن به یک چالش بسیار سخت تبدیل خواهد شد. داروها گاهی اوقات می‌توانند پیشرفت مورد نیاز آن‌ها را فراهم کرده و به عنوان مؤلفه‌ای مهم در مدیریت وزن کودکان عمل کنند.

البته قبل از هر تصمیمی برای مصرف داروهای کاهش وزن در کودکان باید نشانه‌ها، خطرات و مزایای خاص دارو در نظر گرفته شود. همچنین استفاده از این داروها باید در کنار رعایت سبک زندگی و رفتارهای سالم باشد زیرا استفاده‌ی صرف از داروهای کاهش وزن به عنوان تنها استراتژی درمانی توصیه نشده است.

انواع داروهای کاهش وزن برای درمان چاقی در کودکان

دوران انتظار یا به تأخیر انداختن درمان برای اینکه ببینیم آیا کودکان و نوجوانان از چاقی دچار مشکل می‌شوند یا نه به پایان رسیده است زیرا اضافه وزن در این گروه همچنان در حال افزایش است. همان‌طور که اشاره شد آکادمی اطفال آمریکا (AAP) توصیه کرده که می‌توان از داروهای خاصی برای درمان کاهش وزن در کودکان ۱۲ سال به بالا (حتی در سنین پایین‌تر) استفاده کرد اما این داروهای مجاز کدام‌اند؟

متفورمین (Metformin)

اگرچه متفورمین برای درمان دیابت نوع ۲ استفاده می‌شود، اما موارد استعمال دیگری از جمله کاهش وزن نیز دارد که البته FDA (سازمان غذا و داروی آمریکا) آن را تأیید نکرده است. طبق نتایج به دست آمده از مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۰، با مصرف این دارو تنها کاهش اندکی در BMI در بزرگسالان مشاهده شد. با‌این‌حال، مطالعات روی نوجوانان و کودکان نتایج متناقضی را در کاهش BMI هنگام مصرف متفورمین نشان داد.

متفورمین با کاهش تولید گلوکز در کبد که باعث کاهش سطح گلوکز در خون و همچنین افزایش حساسیت به انسولین در سلول‌ها می‌شود، روی دیابت اثر می‌گذارد. عوارض جانبی این دارو شامل حالت تهوع، نفخ، درد شکم و اسهال است که می‌تواند به خصوص برای کودکان خردسال بسیار ناراحت‌کننده باشد.

اورلیستات (Xenical)

اورلیستات با مهار آنزیمی به نام لیپاز مانع از جذب چربی در روده می‌شود. مصرف این دارو در حال حاضر برای کودکان ۱۲ سال و بالاتر تأیید شده است. اگرچه مطالعات نشان داده که این دارو در کاهش BMI نوجوانان موثر است، اما اثرات نامطلوب این دارو باعث شده که رغبت چندانی برای مصرف آن به منظور درمان کاهش وزن در کودکان وجود نداشته باشد. عوارض جانبی اورلیستات شامل استئاتوره (وجود چربی زیاد در مدفوع)، بی‌اختیاری مدفوع و نفخ است.

آگونیست GLP-1 (مخفف داروهای شبه گلوکاگون آگونیست گیرنده پپتید-1)

مصرف داروهای آگونیست GLP-1 در ابتدا برای درمان دیابت نوع ۲ تأیید شد. لیراگلوتاید (Victoza)، دولاگلوتاید (Trulicity)، اگزناتید (Bydureon) و سماگلوتاید (Wegovy) بخشی از این دسته از داروها هستند که عمدتاً با کاهش تخلیه معده عمل می‌کنند و در نتیجه باعث کاهش گرسنگی در فرد می‌شوند. این داروها به دلیل اثرات کاهش اشتها، اخیراً در افراد بدون دیابت که دارای اضافه وزن یا چاقی بوده‌اند یا به دنبال کاهش وزن هستند محبوبیت زیادی پیدا کرده است.

به تازگی FDA مصرف لیراگلوتاید را برای درمان چاقی در کودکان ۱۲ سال یا بالاتر تأیید کرده است. Exenatide نیز در حال حاضر برای کودکان ۱۰ تا ۱۷ ساله مبتلا به دیابت نوع ۲ تأیید شده است. این دسته از داروها عوارض جانبی نظیر حالت تهوع و استفراغ دارند. همچنین خطر ابتلا به سرطان مدولاری تیروئید در بیماران با سابقه خانوادگی این بیماری وجود دارد.

فن‌ترمین (Phentermine)

فن‌ترمین با مهار بازجذب نوراپی نفرین، سروتونین و دوپامین اثر می‌کند. بنابراین اشتها را در بیماران چاق کاهش می‌دهد. عوارض جانبی این دارو شامل افزایش فشار خون، سرگیجه، سردرد، لرزش، خشکی دهان و معده درد است. این دارو به دلیل این اثرات، درمانی کوتاه مدت (۳ ماه) برای بیماران نوجوان ۱۶ سال یا بالاتر است و اگر بعد از ۳ ماه کاهش وزن حاصل نشد باید گزینه دیگری برای کاهش وزن در نظر گرفت.

توپیرامات (Topiramate)

توپیرامات در ابتدا به عنوان یک داروی ضد تشنج و برای میگرن استفاده می‌شد اما همچنین و به ویژه هنگامی که با فن ترمین (Qsymia) ترکیب شود اثر سرکوب‌کنندگی اشتها دارد. مهم‌ترین اثر نامطلوب توپیرامات، تأثیر بر مغز و کند شدن درک شناختی افراد است که می‌تواند در مدرسه و فعالیت‌های روزمره‌ی زندگی کودکان تداخل ایجاد کند. همچنین با ایجاد نقایص مادرزادی همراه است و هرگز نباید بدون مشورت با پزشک مصرف شود به خصوص اگر فرد وارد سن باروری شده باشد.

لیسدگزامفتامین (Vyvanse)

لیسدگزامفتامین مکانیسمی مشابه فن‌ترمین دارد اما محرکی است که در ADHD برای بیماران ۶ سال و بالاتر استفاده می‌شود. همچنین این دارو برای درمان اختلال پرخوری در بیماران ۱۸ سال به بالا نیز تجویز می‌شود و می‌توان از آن بدون نسخه برای چاقی در کودکان استفاده کرد. بااین‌حال، هیچ تحقیق یا داده علمی معتبری وجود ندارد که نشان دهد چاقی کودکان با مصرف این دارو به شکلی ایمن یا اثربخش درمان می‌شود.

نکاتی برای پیشگیری و درمان چاقی در کودکان

• هدف وزنی مناسب را پیدا کنید. بسیاری از کودکان و خردسالان نیازی به کاهش وزن ندارند. از آنجایی که این کودکان هنوز در حال رشد هستند، ممکن است نیاز باشد که وزن آن‌ها حفظ شود یا حتی کمی افزایش یابد. کودکان بزرگتر ممکن است نیاز داشته باشند که وزن خود را به میزان ۲۰۰ تا ۹۰۰ گرم در هفته کم کنند. پزشک متخصص در این زمینه راهنمای خوبی برای والدین خواهد بود.
• به رژیم‌های غذایی برای کودکان «نه» بگویید. شاید اولین اقدام والدین برای کاهش وزن کودک تعیین رژیم غذایی برای او باشد اما به جز مواردی که متخصص اطفال آن را توصیه کرده باشد، از این نوع برنامه‌های کاهش کالری برای کودکان خودداری کنید زیرا ممکن است مواد مغذی و کالری مورد نیاز برای رشد را دریافت نکنند. به‌علاوه، بسیاری از رژیم‌های غذایی ممکن است به فرزند شما بیاموزند که برخی از مواد غذایی «بد» یا غیرمجاز هستند که می‌تواند نحوه‌ی نگاه او به غذا را در آینده تغییر دهد.
• از همه‌ی اعضای خانواده کمک بخواهید. به جای اینکه فرزندتان را از دیگران جدا کنید، با همه‌ی اعضای خانواده در مورد اینکه چگونه تغییرات سالمی برای همه از جمله خودتان ایجاد شود، صحبت کنید. بچه‌ها عادت‌های خود را از والدین یاد می‌گیرند. بنابراین ارائه الگوهای مناسب به آن‌ها ضروری است. نتایج برخی مطالعات نشان داده که احتمال کاهش وزن کودکان زمانی که والدین آن‌ها نیز لاغر شده‌اند، بسیار بیشتر است.

از اقدامات کوچک شروع کنید. سعی نکنید یکباره رژیم غذایی خانواده خود را اصلاح کنید. در عوض، سعی کنید در یک بازه‌ی زمانی مشخص چندین تغییر جزئی ایجاد کنید زیرا تغییرات کوچک و قابل کنترل بیشتر برای تمام عمر باقی می‌مانند.

هر هفته با یک یا دو مورد از این عادت‌ها شروع کنید:

• نوشیدنی‌های شیرین شده با قند مانند آبمیوه و نوشابه را با آب یا شیر کم چرب یا بدون چربی جایگزین کنید.

• مطمئن شوید که کودک صبحانه سالمی می‌خورد. یک وعده صبحانه با غلات کامل و پروتئین مانند یک تکه نان تست گندم کامل با کره بادام زمینی به او کمک می‌کند که احساس سیری کند تا بعداً و در طول روز پرخوری نکند.
• غلات تصفیه شده مانند نان سفید و برنج سفید را با غلات کامل مانند نان گندم کامل و برنج قهوه‌ای جایگزین کنید. خوراکی‌های جدیدی مانند دانه‌ی کینوآ یا بلغور نیم‌پز گندم را نیز امتحان کنید.
• سعی کنید بیش از یک بار در هفته در رستوران‌ها یا فست فودها غذا نخورید.
• میوه، سبزیجات و سایر تنقلات سالم و چیپس، کلوچه و آب نبات کمتر بخرید. اگر این غذاهای پرکالری وجود نداشته باشد، فرزندان شما نمی‌توانند آن‌ها را بخورند. البته نباید هیچ خوراکی را در خانه ممنوع اعلام کنید. به فرزندان خود کمک کنید یاد بگیرند که بیشتر خوراکی‌ها را در حد اعتدال مصرف کنند.
• مراقب میزان غذای مصرفی کودک باشید. بشقاب‌ها و لیوان‌های بزرگ، غذا خوردن زیاد را برای کودک جذاب‌تر می‌کند. بنابراین بهتر است ظروف غذاخوری کوچکتری داشته باشید.

• همه در کنار هم غذا بخورید. وقتی به عنوان یک خانواده (و نه جلوی تلویزیون) برای غذا خوردن دور هم جمع شوید، عادت‌های سالم‌تری را در خانه ترویج خواهید کرد. نتایج برخی مطالعات نشان داده که کودکانی که در کنار خانواده سه وعده غذایی یا بیشتر در هفته مصرف می‌کنند، ۲۰ درصد کمتر از دیگرام به خوردن غذاهای ناسالم علاقه نشان می‌دهند و ۱۲ درصد کمتر احتمال دارد که اضافه وزن داشته باشند.

در ابتدای هر هفته، چند صبحانه، ناهار یا شام خانوادگی را برنامه‌ریزی کنید. اگر برایتان مقدور است، همه‌ی اعضای خانواده را در برنامه‌ریزی و پختن وعده‌های غذایی مشارکت دهید.

• کودکان را به مصرف میوه‌ها و سبزیجات تشویق کنید. این محصولات معمولاً کم کالری و سرشار از مواد مغذی‌اند. کودکان روزانه به میزان ۱ تا ۳ فنجان سبزیجات و ۱ تا ۲ فنجان میوه نیاز دارند.

• کودک را به ورزش کردن تشویق کنید. کارشناسان می‌گویند بچه‌ها هر روز به ۶۰ دقیقه فعالیت بدنی نیاز دارند. اگر فرزندتان ورزش خاصی انجام نمی‌دهد، می‌توانید برای رسیدن به این هدف این اقدامات را انجام دهید:

• • • ورزش را به یک گردش خانوادگی تبدیل کنید. با هم به پیاده‌روی، طبیعت‌گردی یا دوچرخه‌سواری بروید.
    • به فرزندتان کمک کنید تا فعالیت ورزشی مورد علاقه خود را پیدا کند. این ورزش ممکن است فوتبال، شنا، ژیمناستیک یا صرفاً دویدن در زمین بازی باشد.
    • کودک را تشویق کنید که به جای وقت گذراندن در مقابل تلویزیون یا رایانه، برای بازی به بیرون از خانه یا حیاط برود.

کلام آخر

مصرف داروهای کاهش وزن تاحدودی برای کودکان خوب است. اگرچه این داروها می‌توانند به درمان چاقی در کودکان کمک کنند، اما اصلاح شیوه‌ی زندگی باید همیشه در خط مقدم درمان باشد. ورزش، رژیم غذایی سالم و پرهیز از مصرف غذاهای فرآوری شده می‌تواند تأثیر زیادی در کاهش وزن کودکان داشته باشد. همچنین ایجاد عادات سالم در دوران طفولیت می‌تواند به کودکان کمک کند تا در بزرگسالی وزن مناسب خود را حفظ کنند که منجر به زندگی طولانی، سالم و موفق برای آن‌ها خواهد شد.