انتخاب اسم؛ میل به تمایز، ویترین طبقه اجتماعی یا نماد مدرن اعتقادات

پیام آرات – علی علیزاده| اسم، هویت و شناسه‌ی اصلی هر انسان در روی زمین محسوب می شود و قدمت آن احتمالاً به تاریخ خلق بشر هوشمند به شکل و شمایل امروزی باز می گردد.

وقتی برای یک کودک اسم انتخاب می کنیم، در واقع به وی هویت اجتماعی می بخشیم که از طریق آن، سایر افراد می توانند در قدم اول ضمن شناسایی مخاطبشان با او ارتباط برقرار سازند. خب تا اینجای کار ظاهراً همه چیز درست و منطقی و البته به شکل خلاصه توضیح داده شد که اسم به چه دلیل خلق شده و به چه کاری می آید. اما این تمام ماجرا نیست.

چرا انتخاب اسم برای فرزندان این روزها از روال عادی خارج شده است؟

بنظر می رسد این روزها انتخاب نام برای فرزندان از روال سنتی و عادی گذشته فاصله گرفته و پیچیده‌تر یا متفاوت‌تر از اصول نا نوشته گذشته شده است. شکی نیست این اتفاق دلایل مختلفی با ریشه فرهنگی، اجتماعی و روان‌شناختی‌ دارد.

امروزه بسیاری از والدین نمی‌خواهند فرزندانشان همنام با بقیه بوده یا دست کم اسم انتخاب شده از فروانی حداقلی در بین سایر افراد برخوردار باشد. آنها دوست دارند اسم فرزندشان منحصر به‌فرد، خاص و متفاوت باشد تا حس تمایز و شخصیت مستقل را به او بدهد.

در ده های اخیر پدیده های غیر قابل انکاری بر روی سلیقه و ذائقه والدین مثل  فیلم‌ها، سریال‌ها، سلبریتی‌ها و حتی اینفلوئنسرهادر مسیر نامگذاری فرزندان اثر گذاشته است. همچنین افزایش آگاهی فرهنگی و در کنار آن تنوع گرایی در بین افراد اجتماع باعث شده بر روی اسامی متفاوت و خاص تمرکز بیشتری داشته باشند.

خیلی از خانواده‌ها حالا با نام‌های باستانی، کردی، ترکی، گیلکی، بلوچی، ارمنی یا حتی اسامی بین‌المللی آشنا شده‌اند. این باعث شده والدین بخواهند فراتر از چارچوب سنتی عمل کنند. از سوی دیگر این ماجرا به اینجا ختم نمی شود.

در بین اسامی نوزادان فعلی و یا کودکانی که در دو دهه اخیر به دنیا آمده اند تنوع و جنگ رقابتی و سلیقه ای هم بوجود آمده و این عرض اندام به نحوی قابل لمس در کف جامعه مشهود است.

برخی خانواده‌ها دیگر نمی‌خواهند الزاماً اسم فرزندشان را از روی نام پدربزرگ، مادربزرگ یا اولیای دینی انتخاب کنند. آنها ترجیح می‌دهند خودشان انتخاب‌گر باشند نه تابع سنت خانوادگی باشند. از سوی دیگر بسیاری از خانواده ها با ریشه مذهبی هم تمایل دارند در کنار حفظ سنت و آرایش اعتقادی از آراستگی مدرن دور نشوند و به همین دلیل آنهایی که ریشه های مذهبی دارند در کنار نام مقدس دینی با پیشوند یا پسوند شاخص مدرنیته، نام را به اسم اصلی الحاق می کنند!

در گذشته، انتخاب اسم اغلب بر اساس سنت، دین و خانواده بود؛ اما امروز، این کار بیشتر به یک بیان شخصی، سلیقه‌ای و فرهنگی تبدیل شده است. اما چرا این شرایط به وضعیت رقابتی تغییر جهت داده است؟

تغییر جهت انتخاب اسم از سنت به رقابت چند لایه‌ی فرهنگی، روان‌شناختی و اجتماعی دارد. برای کشف این پدیده بهتر است علل آن را از پایه تا پیامد بررسی کنیم:

1. کاهش اقتدار سنت‌های جمعی

در گذشته، جامعه‌ ایرانی بر پایه وفاداری به سنت‌ها و احترام به بزرگ‌ترها شکل می‌گرفت. انتخاب اسم از سوی بزرگ خانواده یا بر اساس نام مذهبی، بخشی از همین ساختار بود.

امروز اما:

خانواده‌ها بیشتر فردمحور شده‌اند.

سنت‌ها دیگر اجبار قطعی نیستند، بلکه «گزینه»اند.

فرصت انتخاب شخصی بیشتر شده.

این آزادی، زمینه‌سازِ ابراز سلیقه و در نتیجه رقابت شده.

2. اوج‌گیری فردگرایی

در جامعه امروز، به‌ویژه در طبقات متوسط و تحصیل‌کرده، تأکید زیادی روی بیان هویت فردی وجود دارد.

والدین با انتخاب اسم می خواهند تفاوت را به رخ بکشند.

اسم کودک ویترین «هویت اجتماعی خانواده» خواهد شد.

انتخاب اسم خاص، مثل امضای شخصیتی والدین عمل می‌کند.

میل به تمایز، به‌طور طبیعی فضای رقابتی ایجاد می‌کند.

3. اثر شبکه‌های اجتماعی و نمایش بیرونی

بطور مثال در دنیای شبکه های اجتماعی امروز، اسم کودک بخشی از برند خانوادگی شده است. بسیاری از پُست‌ها درباره‌ی تولد، پوشاک، اتاق کودک و… با اسمی شروع می‌شوند که خاص یا متفاوت باشد.

انتخاب اسم خاص یعنی دیده شدن بیشتر.

گاهی والدین اسم‌هایی انتخاب می کنند که گویا فقط برای تأثیرگذاری در فضای مجازی و مطرح شدن در میان خاص و عام طراحی شده اند.

این روال، رقابت برای جلب توجه و «خاص‌نمایی» رو به نحو محسوسی تشدید می کند.

4. اضطراب و وحشت از عادی بنظر رسیدن!

در جامعه‌ای که ارزش “خاص بودن” تبلیغ و ترویج می شود، طبیعتاً والدین از اینکه اسامی عادی تلقی شوند مضطرب می شوند! چرا و به چه دلیل!  چون:

شخصیت فرزندانشان را عادی و معمولی جلوه دهد.

آینده اجتماعی یا اعتمادبه‌نفس او را محدود کند.

مورد قضاوت اطرافیان قرار گیرند!

خب طبیعتاً  این اضطراب اجتماعی، انگیزه رقابت بر سر اسم را به شکل فزاینده ای نمایان می کند.

5. رقابت پنهان طبقات اجتماعی!

آهسته آهسته نام کودک می‌تواند تبدیل به نشان طبقه فرهنگی یا اقتصادی خانواده شود مثلاً:

بعضی نام‌ها در طبقات خاص اجتماعی با استقبال مواجه می شوند.

بعضی خانواده‌ها اسم‌هایی انتخاب می‌کنند تا خود را «متمایزتر» از دیگران نشان دهند.

در نهایت فرایند انتخاب نام از یک سنت خانوادگی و مذهبی، به‌تدریج به حوزه‌ای شخصی، سلیقه‌ای و حتی رقابتی تبدیل شده است. این تغییر جهت به‌دلیل چند عامل کلیدی است:

کمرنگ شدن اقتدار سنت‌ها و کاهش نفوذ نسل‌های پیشین در تصمیم‌گیری‌ها؛

افزایش فردگرایی و تمایل به تمایز، که خانواده‌ها را به انتخاب نام‌هایی خاص و منحصربه‌فرد سوق می‌دهد؛

نقش پررنگ رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در ساخت هویت و برند شخصی، که نام فرزند را به بخشی از این نمایش بیرونی تبدیل کرده است؛

و در نهایت، ارزش‌گذاری اجتماعی بر «خاص بودن» نسبت به «معمولی بودن»، که فضای رقابتی پنهانی میان والدین ایجاد می‌کند. در نتیجه، نام‌گذاری دیگر تنها یک انتخاب ساده نیست، بلکه بازتابی از هویت، سلیقه، و جایگاه فرهنگی-اجتماعی خانواده‌ها شده است.